استاد تعلیق

میراث هیچکاک

نظارت بر زندگی خصوصی مردم، یکی از دغدغه‌های دوران مدرن است. موضوعی که ما در شبکه‌های اجتماعی و در دنیای امروز با نام‌هایی چون جولیان آسانژ و ادوارد اسنودن با آن آشنا شدیم. با‌این‌حال، هیچکاک زودتر از همه به این موضوع پرداخته و تریلر کلاسیکِ او در فیلم «پنجره عقب» یک مطالعه درخشان از تفتیش عقاید و اخلاق است که اکنون ما را به یاد رسانه‌های اجتماعی مدرن، تلویزیون و رسانه‌های آزاد می‌اندازد.

هیچکاک یکی از مهم‌ترین و شاخص‌ترین کارگردانانی بوده که صنعت سینما به خود دیده است،اما چرا چنین است؟ برای پی بردن به این موضوع، نگاهی به برخی از تاثیرگذارترین فیلم‌های هیچکاک می‌اندازیم و میراث برجسته و منحصربه‌فرد او را مرور می‌کنیم.
مستاجر «THE LODGER» اولین فیلم هیچکاک است که به‌صورت صامت در سال 1927 به نمایش در آمد. درباره شکار قاتل زنجیره‌ای به سبک «جک قصاب» در خیابان‌های مه‌آلود لندن که از آن به‌عنوان نخستین فیلم سبک «هیچکاکی» در سینمای معاصر جهان نام برده می‌شود. تمرکز فیلم بر مردی بیگناه و در حال فرار است که برای جرمی که مرتکب نشده تحت تعقیب است.
لحن و تکنیک این فیلم‌ را او در فیلم‌های بعدی الگو قرار داد و سبکی منحصربه‌فرد برای خود ایجاد کرد. هیچکاک به‌شدت تحت تأثیر اکسپرسیونیسم آلمانی بود و علاقه فروانی به ادغام آن در فیلم‌هایش داشت.
او همچنین بر فرهنگ واژگان سینمایی تأثیر گذاشت و اصطلاح «مک گافین» را در 39 پله رایج کرد. به زبان ساده، مک‌گافین شیء (یا وسیله یا مفهوم) است که طرح حول آن می‌چرخد، روایت را جلو می‌برد و برای قهرمان‌های داستان اهمیت حیاتی دارد؛ اگرچه مخاطب ممکن است سرمایه‌گذاری کمی روی آن داشته باشد یا اصلا سرمایه‌گذاری نداشته باشد.
نمونه‌های جدیدتر «مک گافین» عبارتند از: ارباب حلقه‌ها، تایتانیک یا پای خرگوش در ماموریت غیر ممکن ۳ هستند.این ایده میلیونها نفر را به سینماها کشاند و باعث رکورد شکنی فیلم‌ها در گیشه‌ شد. اندیشه‌ی هیچکاک احتمالا بیشترین تاثیر را بر کارگردانانی چون جورج لوکاس، استیون اسپیلبرگ و فیلم‌های سری ایندیانا جونزو جام مقدس داشته است.
تاثیرگذاری آلفرد بزرگ به اینجا ختم نشد و هیچکاک  استفاده از تکنیک «دالی زوم» را در فیلم هیجان‌انگیز  «سرگیجه» رایج کرد و کار تا آنجا پیش رفت که اسپیلبرگ  با فیلم‌های خود در آرواره‌ها و E.T. به این سبک ادای احترام کرد. در این تکنیک، زوم به‌طور همزمان تنظیم می‌شود تا اندازه سوژه در کادر یکسان باشد سپس درحالی‌که اندازه پس‌زمینه تغییر می‌کند، سوژه ثابت به نظر می‌رسد. در سرگیجه، هیچکاک از این افکت برای نگاه کردن به محور برج استفاده کرد تا هم بر ارتفاع آن و هم بر عدم جهت‌گیری عمودی اسکاتی تأکید کند.
سرانجام در سال 1940 سینمای هالیوود او را وسوسه کرد و اولین فیلم هیچکاک اقتباسی از فیلم هیجان‌انگیز دافنه دو موریه، ربه‌کا بود که برنده جایزه اسکار بهترین فیلم شد و با گذشت حدود هشتاد سال از ساختش،  قدرت حیرت‌انگیز و ترسناک خود را حفظ کرده و یکی از نمونه‌های اصلی سینما از ژانر گوتیک باقی مانده است.
میراث هیچکاک برای عاشقان و مریدانش تمامی ندارد. او در اولین فیلم رنگی خود به سراغ ایده‌ای بکر رفت. طناب، یکی از اولین فیلم‌هایی بود که با شات‌های طولانی ضبط شد و پس از پایان ضبط، هیچ‌گونه ویرایشی روی آن انجام نشد. این تکنیک همچنین در فیلم‌هایی مانند Birdman ،Russian Ark و Victoria استفاده شد و این تکنولوژی به جایی رسیده که برخی از این فیلم‌ها اکنون می‌توانند تکنیک را به صورت واقعی به کار گیرند.
بدون شک تأثیرگذارترین فیلم هیچکاک «روانی» است. این فیلم که در سال 1960 در زیر ابری از پنهانکاری منتشر شد، با کشتار وحشیانه شخصیت اصلی خود در اوایل فیلم، تماشاگران را شوکه کرد. هیچکاک به‌طور معمول اصرار داشت که سینماها از ورود افراد در هنگام اکران فیلم‌هایش جلوگیری کنند. اقدامی بحث‌برانگیز در زمان خود! اما تکنیک او به یک پدیده بدل شد که فروش اولیه فیلمش را تضمین می‌کرد؛ با ازدحام مردم که برای اطلاع از داستان فیلم صف می‌کشیدند. تأثیر «روانی» را می‌توان در استفاده مفهومی آن از موسیقی نیز مشاهده کرد -بلافاصله موسیقی متن افسانه‌ای آن برای مردم تداعی می‌شود، چه فیلم را دیده باشند و چه ندیده باشند-. کشتن بی‌گناهان و همچنین معرفی شخصیت شرور «نورمن بیتس» که تماشاگران هیچ حس ترحمی نسبت به او نداشتند.
نظارت بر زندگی خصوصی مردم، یکی از دغدغه‌های دوران مدرن است. موضوعی که ما در شبکه‌های اجتماعی و در دنیای امروز با نام‌هایی چون جولیان آسانژ و ادوارد اسنودن با آن آشنا شدیم. با‌این‌حال، هیچکاک زودتر از همه به این موضوع پرداخته و تریلر کلاسیکِ او در فیلم «پنجره عقب» یک مطالعه درخشان از تفتیش عقاید و اخلاق است که اکنون ما را به یاد رسانه‌های اجتماعی مدرن، تلویزیون و رسانه‌های آزاد می‌اندازد. فلسفه نظارت بر زندگی مردم موضوعی است که بر بسیاری از عناوین کلاسیک سینمای جهان از جمله آثاری چون گزارش اقلیت، مکالمه، اولتیماتوم بورن و اتاق امن و... سایه انداخته که با الهام از فیلم پنجره عقبی ساخته شده‌اند.
* بهمن حاجی خانی

برچسب ها : شستی مجله شستی اسکرول مگزین